“Het probleem van de regering is niet het gebrek aan doorzettingsvermogen”, zei de humorist Aparício Torelly, de baron van Itararé, in de jaren 1940. “Het is volharding in gebrek.” Het aforisme, dat naar voren kwam als kritiek op de regering van Eurico Gaspar Dutra, dient nu, bijna 80 jaar later, om de internationale beleidsacties van de regering van president Luiz Inácio Lula da Silva te accentueren. Het is moeilijk om onder de recente keuzes van Itamaraty één, slechts één actie te vinden, die niet is aangetast door een of andere fout van ideologische aard. En zelfs degenen die zich in eerste instantie lijken te laten leiden door het pragmatisme dat de Braziliaanse diplomatie altijd heeft gekenmerkt, leggen al snel de smet bloot van slecht gemaakte keuzes.

Afgelopen vrijdag voegde president Luiz Inácio Lula da Silva in een interview met Gaucha radio nog een parel toe aan de uitgebreide ketting van ongepastheden die hij op internationaal gebied heeft begaan. Het thema was natuurlijk Venezuela. Verwijzend naar het buurland, zei Lula dat “Venezuela een zeer onaangenaam regime leeft. (…) Het is een regering met een autoritaire vooringenomenheid, maar het is geen dictatuur zoals we zoveel dictaturen in deze wereld kennen.” Goed… als Venezuela niet onder een dictatuur leeft, verdient dit concept een grondige herziening door de politieke wetenschappen.

Woorden als deze storen, maar verbazen degenen die het pad van de regering volgen op het gebied van internationale politiek niet. De grootste bronnen van zorg in de wereld op dit moment – vanwege de hardnekkigheid om verwarring te zaaien en de manie om geen verantwoordelijkheid te nemen voor de problemen die ze veroorzaken – zijn precies de drie dictaturen (of, zo u wilt, ‘onaangename regimes’) die de regering behandelt als favoriete bondgenoten. Waar veel lawaai is, kun je er zeker van zijn: of Rusland, of Iran, of Venezuela of alle drie samen zitten tot aan hun nek. Dit was vorige week duidelijk te zien, toen “los tres amigos” met bekendheid terugkeerde in het nieuws.

Bierdiplomatie

Het is de moeite waard om enkele uitspraken uit het verleden te onthouden om de schade te begrijpen die dit gedrag heeft toegebracht aan de belangen van Brazilië. Toen Lula in januari 2023 weer aan de macht kwam, was het bijna een jaar geleden dat Vladimir Poetin zijn legers had verzameld tegen een Oekraïne dat op het eerste gezicht een gemakkelijke prooi zou zijn. De indruk was dat de Kozakkenhorde van de dictator geen weerstand zou ondervinden in een vuile mars naar de hoofdstad Kiev. Dat was niet wat er gebeurde.

Het conflict bereikte een moment van impasse – zonder dat Poetin zijn voornemen uitsprak om terug te krabbelen of Zelensky de bereidheid toonde om te capituleren. De Braziliaanse diplomatie begon toen te doen alsof de verantwoordelijkheid voor de oorlog moest worden gedeeld tussen de agressor en de agressor. “Deze oorlog, van alles wat ik begrijp, lees en hoor, zou hier in Brazilië worden opgelost aan een tafel die bier drinkt. Zo niet in de eerste, dan in de tweede, zo niet, in de derde. Als het bij de derde niet zou lukken, zou ik zelfs zonder flessen komen te zitten voor een vredesakkoord”, zei Lula voor een publiek van studenten in een van zijn bekendste demonstraties over het conflict.

De woorden van de president kunnen zelfs als een anekdote worden opgevat. In slechte smaak, maar in ieder geval een anekdote. Maar de uitspraken van zijn adviseur voor internationale zaken, Celso Amorim, moeten serieus worden genomen vanwege het gevaar dat ze vormen voor de positie van Brazilië in de wereld. Sinds hij terugkeerde om namens de Braziliaanse diplomatie te spreken en, in de praktijk, Itamaraty te bevelen, heeft Amorim kosten noch moeite gespaard om Brazilië op één lijn te brengen met de meest abjecte dictaturen ter wereld – en dit genereert natuurlijk een rekening die later ten laste van het land zal worden gebracht.

In het geval van het conflict in Oekraïne zijn de standpunten die door Amorim worden verdedigd niets meer dan de vertaling in het Portugees van wat de dictator Poetin over de oorlog zegt in de taal van Dostojevski. Van de uitspraken van de adviseur over het conflict trekt er één in het bijzonder de aandacht. Volgens hem, waarbij hij de woorden van Poetin gebruikt alsof het zijn eigen woorden zijn, moet elke oplossing voor de oorlog rekening houden met het recht van Rusland om zich te verdedigen tegen agressie. Zonder ooit te vermelden natuurlijk dat de agressie precies door Moskou was bevolen.

In dezelfde munt

 droegen de standpunten van Amorim over de door Rusland begonnen oorlog bij aan het verbleken van het imago van Brazilië in de ogen van de grote democratieën. Naarmate de westerse mogendheden zich verenigden rond Oekraïne, nam Brazilië des te meer afstand van zijn traditionele bondgenoten. Of beter gezegd, hoe meer de traditionele bondgenoten zich afkeerden en het moeilijk maakten om overeenkomsten te sluiten die Brazilië ten goede zouden komen.

De oorlog ging door, met een angstaanjagende tol van levens die verloren zijn gegaan sinds de invasie, zonder dat Poetin zijn doel bereikte om Zelensky te onderwerpen of Zelensky enige intentie toonde om toe te geven. En alles leek zonder nieuws te verlopen totdat er vorige week maandag een verrassend feit was: ongeveer duizend Oekraïense strijders vielen Russisch grondgebied binnen en namen enkele kleinere dorpen in de regio Koersk in. Met andere woorden, de agressor begon in zijn eigen achtertuin te worden aangevallen.

Poetin reproduceerde natuurlijk het script dat werd gevolgd door elke verstoorde dictator: hij was woedend, boos, boos, uit de hand gelopen! Hij beloofde wraak te nemen en het is zeer waarschijnlijk dat hij de vijand de komende dagen terug zal duwen naar Oekraïens grondgebied.  Maar hoe klein de inval ook was, de terugkeer in dezelfde munt van de agressie die twee en een half jaar geleden werd geleden, was genoeg voor de wereld om de dictator met andere ogen te zien dan in de dagen na de invasie van Oekraïne.

De tiran heeft nog steeds macht en is in staat om veel leed te veroorzaken, niet alleen voor de bevolking van de gebieden onder het juk van zijn legers, maar ook voor zijn eigen volk. Maar elke extra dag in de duur van een conflict die had moeten worden opgelost voordat een maand is afgelopen, betekent een punt minder in het beeld van de onverwoestbare leider waarmee Poetin altijd heeft gepronkt. En dat ze zich vanaf het begin aan de verkeerde kant van het conflict hebben gepositioneerd (in een houding die overigens dezelfde was als die van de regering van Jair Bolsonaro) doet niets om het imago van Brazilië tegenover de wereld te verbeteren.

Steun voor verkrachters

 Een andere permanente bron van zorg voor de wereld is Iran. Afgelopen dinsdag reageerden de ayatollahs die het land sinds de islamitische revolutie van 1979 met ijzeren vuist hebben geregeerd, homo’s stenigen en vrouwen geselen die zich niet goed bedekken met de islamitische sluier, met een volmondig nee op een vredesknik die de dag ervoor was gemaakt door de regeringen van de Verenigde Staten, Frankrijk, Italië, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Westerse mogendheden wilden dat het Perzische land zou afzien van het idee om Israël aan te vallen als vergelding voor de aanval die weken geleden terroristenleider Ismail Haniyeh – een van de leiders van de Hamas-factie – elimineerde.

Brazilië is een van de weinige landen ter wereld die zich verhoudt tot Iran alsof daar de meest perfecte democratische normaliteit heerste. Het land stond bijvoorbeeld garant voor de opname van het Perzische land in de BRICS-landen. De aankondiging van de toetreding van dit en andere nieuwe leden tot het blok van landen die de commerciële en geopolitieke krachten met de Verenigde Staten en de Europese Unie willen meten, werd gedaan in augustus vorig jaar, een paar weken voor de aanval van Hamas-terroristen op Israël, op 7 oktober 2023.

Wat heeft de aanval van Hamas te maken met de vriendschap tussen Brazilië en Iran? Ogenschijnlijk niets. Maar wie goed kijkt, zal merken dat dit soort bedrijven heeft bijgedragen aan het steeds verder afstand nemen van Brazilië van partners die in de toekomst misschien veel nuttiger zijn. Gefinancierd en in de doofpot gestopt door Iran, was de terroristische groepering verantwoordelijk voor de actie van criminelen die de grens overstaken en kinderen begonnen te onthoofden, vrouwen verkrachtten, ouderen vertrapten en burgers ontvoerden die ze onderweg tegenkwamen. Het zou een onaanvaardbare houding zijn om die wrede agressie achter te laten zonder een reactie op de match. Israël reageerde. Hij begon de oorlog die tot op de dag van vandaag duurt en lijkt geen tijd te hebben om te eindigen.

Iran heeft natuurlijk nooit zijn steun aan Hamas onder stoelen of banken gestoken, met wie het het doel deelt om Israël te vernietigen en de Joden van de aardbodem weg te vagen. Hoewel de Braziliaanse regering ertoe werd gebracht de aanval te veroordelen in het licht van de extreme wreedheid van Hamas, duurde het niet lang voordat ze haar standpunt veranderde – en begon al snel Israël te beschuldigen van buitensporige strengheid te reageren tegen de burgers die de terroristen vanaf het begin als menselijk schild gebruikten.  

Chirurgische

 aanval Net als het conflict in Oekraïne was de berichtgeving over de oorlog in het Midden-Oosten tot een paar dagen geleden half verborgen in het Braziliaanse nieuws. Sinds 7 oktober is Israël op jacht naar zijn vijanden en een van de namen die in het vizier was, was die van Ismail Haniyeh – een van de leiders van de terroristische groepering. Beschouwd als het hoofd van de “politieke” articulaties van de groep, leefde hij beschermd en omringd door luxe in Qatar. En hoewel hij geen vertegenwoordiger was van een door de internationale gemeenschap erkende staat, werd hij met eer ontvangen toen hij in Teheran aankwam om de inauguratie van Masoud Pezeshkian als president van de republiek bij te wonen.

Haniyeh werd destijds met meer eerbied behandeld dan de vice-president van Brazilië, Geraldo Alckmin – die deelnam aan de ceremonie als vertegenwoordiger van president Lula. Aan het einde van het evenement keerde Alckmin terug naar Brazilië en Haniyeh, die in Teheran bleef, zocht zijn toevlucht in een bunker die werd gebruikt als schuilplaats voor terroristen. Het was daar dat hij werd bereikt door de aanval die hem doodde.

De Israëlische regering heeft nooit de verantwoordelijkheid opgeëist voor de operatie die de terrorist uitschakelde. Achter de schermen in de internationale inlichtingengemeenschap bestaat het vermoeden dat, gezien de precisie van een aanval waarbij, afgezien van Haniyeh, slechts één lijfwacht om het leven kwam, het bevel misschien niet afkomstig is van de regering in Jeruzalem. Aanvallen zoals deze zijn meestal destructiever en minder nauwkeurig – en een van de hypothesen zou zijn dat er rivalen in Iran zelf geïnteresseerd waren om van Haniyeh af te komen.

Hoe het ook zij, ayatollah Ali Khamenei – die de inspanningen leidt om Iran terug te slepen naar de middeleeuwen – was net zo boos over de aanval als Poetin over de Russische invasie van Oekraïne. In de daaropvolgende dagen beval hij zelfs het sturen van drones die gemakkelijk konden worden afgeweerd door luchtverdediging tegen Israël. Maar hij handhaafde zijn dreigement om wraak te nemen en deinsde niet terug, zelfs niet in het licht van het verzoek van de westerse mogendheden om niet door te gaan met het idee.

Definitieve ineenstorting

 De dreiging van Poetin en Khamenei om op de agressie van hun tegenstanders te reageren met een veel grotere kracht dan die welke tegen hen werd gelanceerd, is niet verrassend. Dictators hebben over het algemeen de gewoonte om de verantwoordelijkheid voor de rampen die ze zelf veroorzaken over te dragen aan hun vijanden. Een ander voorbeeld in deze zin komt juist van de op twee na grootste bron van zorg die de mensheid op dit moment heeft. En de persoon die ervoor verantwoordelijk is, is de caudillo Nicolas Maduro, de man die kosten noch moeite spaart om het werk van Hugo Chávez te voltooien en voor eens en voor altijd in ellende te begraven wat ooit een van de meest welvarende landen in Latijns-Amerika was.

Steeds weerlozer tegenover de wreedheden van een dictatuur die zich met hand en tand vastklampt aan de macht, blijft het volk van Venezuela lijden onder de hiel van de beul. Maduro droomde ervan zichzelf nog zes jaar aan de macht te legitimeren (alsof Venezuela nog steeds de kracht had om zich zo lang te verzetten zonder een definitieve ineenstorting te ondergaan), en besloot verkiezingen uit te schrijven. Hij omringde zich met alle voorzorgsmaatregelen voordat hij de kiezers naar de stembus riep. Hij duwde de tegenstanders die hem het meest waarschijnlijk zouden verslaan uit de weg, liet tegenstanders arresteren die hem durfden uit te dagen, en schreef zelf de regels die op maat gemaakt leken om een verpletterende overwinning te garanderen. Maar nee.

De afgelopen dagen heeft de Braziliaanse regering, met Amorim die verantwoordelijk is voor het uitvoeren van de initiatieven, ernaar gestreefd de onvoorwaardelijke steun die zij altijd aan de dictatuur van Maduro heeft gegeven, te behouden. Steeds meer geïsoleerd als garant voor tirannie, deed Itamaraty er goed aan om het resultaat van de verkiezingen waarin Maduro zichzelf tot winnaar uitriep, zelfs niet onmiddellijk te erkennen voordat het tellen van de stemmen was afgerond.

De meest belachelijke rol in deze episode viel toe aan de Arbeiderspartij – die een steunbetuiging uitgaf zodra Maduro zichzelf uitriep tot winnaar van een verkiezing die, zoals al het bewijs aangaf, werd gewonnen door de oppositieleider Edmundo Gonzáles. De Braziliaanse regering wachtte liever af. En het stelde de erkenning van het resultaat afhankelijk van de presentatie van de notulen die door de stembureaus waren opgesteld. En hij blijft op dit punt aandringen, ook al weet hij dat als Maduro wilde of had wat hij moest laten zien om de eerlijkheid van het resultaat te bewijzen, hij dat vanaf het begin zou hebben gedaan.

Diplomatieke

 dwerg: Wat Maduro wel of niet doet om een resultaat te verdedigen waar hij niet eens in gelooft, is het probleem van hem en zijn regering. Maar op zoek naar een uitweg uit een probleem dat is ontstaan door de aandrang om Venezuela als een democratie te behandelen, zelfs als de hele wereld weet dat het niets meer is dan een tirannie van de ergste soort, lanceerde Amorim een van die ideeën die hebben bijgedragen aan het voeden van de reputatie van diplomatieke dwerg die Brazilië op het wereldtoneel heeft omringd.

De de facto minister van Buitenlandse Zaken van Brazilië was de eerste die voorstelde om de uitslag van de verkiezingen van 28 juli te vergeten en nieuwe verkiezingen uit te schrijven om te beslissen wie Venezuela zal regeren vanaf 10 januari 2025, wanneer de ambtstermijn van de dictator afloopt. Oppositieleider Maria Corina Machado reageerde. Hij eiste respect voor het Venezolaanse volk, herinnerde eraan dat de oppositie zich onderwierp aan de regels die door de dictatuur waren opgesteld en toch de verkiezingen won – zoals blijkt uit de gegevens die al door de Verenigde Staten en Europa als waar zijn erkend.

De Braziliaanse regering – wetende dat het vuil van Maduro steeds meer over zijn imago stroomt – heeft geprobeerd afstand te nemen van Venezuela. Maar het gat dat hij voor zichzelf heeft gegraven met deze aandrang om de dictator te steunen, is zo diep dat het niet langer mogelijk is om gewoon je handen te wassen en te doen alsof alles normaal is in het buurland, zoals Lula aanvankelijk probeerde te doen.

Amorim kan niet verbergen dat hij de caudillo die hem “mijn vriend” noemt, de kans wil geven om aan de macht te blijven. En Lula gaat dezelfde kant op. In een interview met een radiostation in Paraná zei de president dat hij de overwinning van Maduro bij de verkiezingen “nog steeds” niet erkent. “Ik wil me niet hartstochtelijk of onbezonnen gedragen. Ik wil het resultaat”, zei de Braziliaanse president.

Het is een feit dat de Braziliaanse regering, net zoals ze Hamas niet als een terroristische groepering erkent, erop staat de zon met een zeef te bedekken en Venezuela niet als een dictatuur te beschouwen. In naam van het uitvoeren van dit idee leidde Brazilië de vorming van een blok dat ook bestond uit Mexico en Colombia en dat zich inzette voor het zoeken naar een onderhandelde oplossing voor een impasse die pas zal eindigen op de dag dat Maduro zijn nederlaag toegeeft en de macht verlaat.

Lula is echter van mening dat een “coalitieregering” onder leiding van de dictator in staat is om Venezuela naar een normaliteit te leiden. Het idee is zo absurd dat het in het buurland zowel door de oppositie als door de situatie werd afgewezen.

De regering van Mexico, hoe links ze zich ook noemt, vond het verstandig om het standpunt van de Verenigde Staten niet tegen te spreken en trok zich terug uit het blok dat de zogenaamde “onderhandelde oplossing” verdedigt die Brazilië nog steeds voor mogelijk houdt met Maduro. Commerciële belangen met ‘s werelds grootste mogendheid spraken luider en Mexico besloot niet in tegenspraak te zijn met het Amerikaanse standpunt om de overwinning van Gonzáles te erkennen. Colombia, dat ook zijn goede economische betrekkingen met de Verenigde Staten niet in gevaar wil brengen, heeft ook tekenen van vermoeidheid getoond en aangegeven dat het het door Lula gecreëerde blok moet verlaten en Brazilië met rust moet laten in zijn aandringen op het vinden van een eervolle uitweg voor de dictator.

Het is triest om te zien dat de naam van de Braziliaanse diplomatie, die ooit als een van de meest efficiënte ter wereld werd beschouwd, is aangetast door het ideologische gedrag dat ze de afgelopen jaren heeft ondergaan. Het is triest om te zien dat de belangen van het land – dat veel te winnen heeft als het erin slaagt de kanalen van dialoog met de grote democratieën ongehinderd te houden – steeds meer ondergeschikt worden gemaakt aan de dogma’s van de derde wereld die aan het eind van de vorige eeuw al oud waren. De hoop dat het land zijn diplomatie zal veranderen en zal terugkeren naar de tijd dat de belangen van het land boven de ideologie van de regering werden gesteld, wordt steeds verder weg. En het probleem van Brazilië, om de zin te onthouden die in de eerste alinea van deze tekst wordt geciteerd, zal niet het gebrek aan doorzettingsvermogen blijven. Maar volharding in gebrek.